Arferai eistedd wrth galon stad helaeth o dir yn ymestyn ar draws rhannau o ogledd orllewin Cymru. Bydd eich gwesteiwr, yr ymchwilydd PhD Kayla Jones, yn eich tywys trwy wahanol agweddau ar stori’r ystâd, o’i hanes canoloesol, ei chysylltiadau â chaethwasiaeth a’i rôl yn y diwydiant llechi byd-eang i feddwl am Penrhyn heddiw, ei le yng ngogledd Cymru, a’i statws fel Safle Treftadaeth y Byd UNESCO.
Mae’r bennod hon yn dipyn o agoriad llygad wrth i Kayla Jones archwilio cysylltiad Penrhyn â’r fasnach gaethweision yn y 18fed-19eg ganrif. Wedi’i recordio yn ystod anterth y mudiad Black Lives Matter yn 2020, mae’r bennod hon yn tynnu sylw at un o lawer o safleoedd treftadaeth ledled y DU sydd wedi bod yn edrych ychydig yn agosach ar eu cysylltiadau trefedigaethol, yn cynnwys Castell Penrhyn, sy’n eiddo i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol yng ngogledd orllewin Cymru.
Croeso i’r drydedd bennod o Podlediad Penrhyn. Yn y bennod hon, mae Kayla yn archwilio bywyd ym Mhenrhyn, o adeiladu’r castell, bywyd y gweision a’r morynion, gweithrediad y stad a bywydau’r teuluoedd oedd yn byw ac yn gweithio ar ffermydd y tenantiaid. Plasty gwledig Neo-Normanaidd wedi'i leoli ger Bangor yng ngogledd orllewin Cymru yw Castell Penrhyn . Adeiladwyd Castell Penrhyn ar gyfer yr Arglwydd Penrhyn ym 1822-37, ar safle tai bonedd cynharach, a bu’n ganolfan grym pwysig i’r teulu Pennant tan y 1950au.
Ym mhennod pedwar, mae Kayla'n archwilio un o'r darnau pwysicaf o hanes Ystâd y Penrhyn ac un o’r rhai mwyaf dadleuol ar adegau: llechi. Roedd Chwarel y Penrhyn, y chwarel lechi fwyaf yn y byd ar un adeg, yn cyflogi miloedd o chwarelwyr ac yn dod â swyddi niferus i'r ardal. I lawer, nid swydd yn unig oedd gweithio yn y chwarel, roedd yn ffordd o fyw, ac yn grefft hynod fedrus a oedd yn cael ei mireinio drwy’ch bywyd. Er bod chwarela yn waith peryglus, roedd hefyd yn un a oedd yn creu cymuned a chyfeillgarwch ymhlith teuluoedd y chwareli.
Podlediad Penrhyn
